Mannréttindadómstóll Evrópu – landsréttardómurinn
Róbert Spano dómari við Mannréttindadómstól Evrópu af Íslands hálfu. Hann var í meirihluta er taldi Ísland hafa farið gegn 6 gr Mannréttindasáttmála Evrópu við skipan dómara í Landsrétt haustið 2017.
Dómur Mannréttindadómstóls Evópu í málinu Guðmundur Andri Ástráðsson gegn Íslandi sem féll 12. mars 2019. Áhöld eru um það hvort dómnum skuli vísað til yfirdeildar MDE (Grand Chamber) – þar sem staðfesting Yfirdeildarinnar yrði ekki til þess að tryggja stoðir Landsréttar sem þegar hefur orðið fyrir álitshnekki í kjölfar dómsins. Ekki var einhugur um þá samþykkt dómstólasýslunnar að taka sér umþóttunartíma til að ákveða hvort málinu yrði vísað til yfirdeildar en Hervör Þorvaldsdóttir dómstjóri við Landsrétt var andvíg, ein af fjórum.
Þá liggur ekki fyrir hvort Yfirdeildin myndi taka málið til meðferðar yrði því skotið til hennar. Nefnd fimm dómara Yfirdeildarinnar skal verða við beiðninni ef málið vekur alvarlega spurningu varðandi túlkun eða framkvæmd á samningnum eða alvarlegt deiluefni sem er almennt mikilvægt.
Ljóst er að afstaða Yfirdeildarinnar í þessu máli hefði víðtæk áhrif um álfuna þar sem lögmæti dómaraskipana er víða vefengt. Þó er ekki borðleggjandi að Yfirdeildin myndi komast að sömu niðurstöðu og dómurinn sem var kveðinn upp af deildinni sem Róbert Spano er í forsæti fyrir. Hann vék úr forsæti fyrir Paul Lemmens í þessu máli en ólíkt því sem tíðkast í Feneyjanefnd þá á fulltrúi þess ríkis máli er stefnt gegn sæti í dómnum á meðan fulltrúi ríkis í Feneyjanefnd tekur aldrei þátt í að skrifa álit er lítur að landi viðkomandi. Paul Lemmens sem er doktor í lögum og áður prófessor í Belgíu skilaði séráliti ásamt öðrum dómara sem mörgum finnst sannfærandi en þar var m.a. talað um að meirihlutinn hefði farið offari í dómnum þar sem ekki var tekin sérstök afstaða til þess hvort Guðmundur Andri hefði fengið réttláta málsmeðferð fyrir Landsrétti þar sem fyrir lá að brotalamir hefðu verið til staðar við skipun þess dómara sem var með mál hans til meðferðar þar. Guðmundur Andri hafði verið sakfelldur í fyrst í héraði og síðan af Landsrétti fyrir umferðarlagabrot. Hann hafði ekið bifreið sviptur ökurétti og undir áhrifum ávana- og fíkniefna.
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson, lögmaður Guðmundar Andra, vísaði máli skjólstæðings síns til MDE í fyrra í kjölfar þess að Hæstiréttur Íslands staðfesti dóm Landsréttar yfir Guðmundi Andra. Fyrir Hæstarétti krafði Guðmundur Andri aðallega ómerkingar hins áfrýjaða dóms en til vara sýknu af kröfum ákæruvaldsins á þeim grundvelli að skipun eins dómara sem sat í dómi í málinu fyrir Landsrétti hefði ekki verið í samræmi við lög, svo sem áskilið væri í 59. gr. stjórnarskrárinnar og 2. málslið 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Hefði þetta leitt til þess að fyrir Landsrétti hefði G ekki notið réttlátrar málsmeðferðar fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli, eins og honum væri tryggður réttur til í 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 1. málslið 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu.
Lögmaður Guðmundar Andra, Vilhjálmur H. Vilhjálmsson, sagðist leita til MDE á grundvelli athugasemda við skipan dómara til Landsréttar og að vankantar á skipun dómaranna væru brot gegn ákvæðum mannréttindasáttmála Evrópu um réttláta málsmeðferð. Málið snéri að skipun Arnfríðar Einarsdóttur í embætti dómara, en hún dæmdi í máli Guðmundar Andra.
Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu 24. maí 2018 að ekki væri unnt að draga í efa að Guðmundur Andri hefði fengið réttláta málsmeðferð þrátt fyrir annmarka á skipan dómarans í máli hans fyrir Landsrétti.
Meirihluti dómara MDE telur hins vegar rök íslenska ríkisins ekki sannfærandi og segir liggja fyrir að vankantar hafi verið við skipun dómara við Landsrétt og á þeim grundvelli sé ekki hægt að telja skipun dómaranna vera í samræmi við lög.
Meðal annars er rætt um áberandi brest í meðferð Alþingis þar sem ekki var greitt atkvæði um hvern dómara fyrir sig þegar skipun dómara við Landsrétt hlaut þinglega meðferð.
Þá segir MDE liggja fyrir að skipun Arnfríðar Einarsdóttur í embætti dómara við Landsrétt hafi verið „óskammfeilið” (e. flagrant) brot á gildandi lögum [á Íslandi]“ um skipun dómara.
Er framkvæmdavaldið sagt hafa beitt valdi sínu óhóflega til þess að komast kringum þann vilja sem löggjafinn hafði kynnt með lögum um skipun dómara. Þar að auki er Alþingi sagt ekki hafa sinnt skyldu sinni gagnvart þinglegri meðferð og hafi þess vegna ekki verið tryggt jafnvægi milli aðkomu löggjafar- og framkvæmdavalds.
MDE segir jafnframt dómsmálaráðherra, Sigríði Andersen, hafa hunsað reglur er snéru að tilnefningu dómara þegar tillögu hæfisnefndar var breytt.
Meirihluti dómaranna við MDE segjast knúnir til þess að komast að þeirri niðurstöðu að brotið hafi verið gegn ákvæðum mannréttindasáttmálans þar sem önnur niðurstaða myndi þýða að ákvæði sáttmálans, um að dómarar skulu skipaðir á grundvelli laga, væri ómerkur bókstafur.
