by Herdís Þorgeirsdóttir | 29.01.2022 | Mannréttindi & pólitík
Þessi gamli bolur hangir saman, grunar mig, á óskhyggju minni og tilfinningum fremur en efnisþráðum – hann er alveg að detta í sundur því set ég hann á þetta herðatré og tek mynd, þótt það standi alls ekki til að henda honum. Ég geymi þennan bol þar til yfir lýkur og þá sögu sem býr að baki. Við vorum fjölskyldan á leið til Lundar í Svíþjóð með fjögur ung börn. Nokkuð langt ferðalag og millilent á Kastrup þaðan sem ferjan var tekin yfir til Malmö – þetta var áður en Eyrarsundsbrúin sem tengir Danmörku og Svíþjóð var komin til sögunnar. Það var hiti í lofti á þessu júníkvöldi og enn bjart þótt klukkan væri að ganga níu. Börnin voru útkeyrð og enn nokkurra tíma ferð eftir.
Við vorum nýkomin um borð í ferjunni þegar næst yngsta barnið, þriggja ára sonur, datt og meiddi sig illa á höfði. Það fossblæddi þótt skurðurinn virtist ekki djúpur. Eina ráðið í stöðunni var að grípa það sem var hendi næst, bómullartrefil til að vefja um höfuð drengsins og halda honum þétt að sér. Um leið og við kæmum til Svíþjóðar myndum við geta látið lækni skoða hann. Um borð voru margir farþegar en flestir fálátir þótt litli drengurinn gréti og reyndar yngri bróðir hans líka sem þá var aðeins nokkurra mánaða gamall. Við vorum öll þreytt. Ég man enn þá eftir svipnum á íslenskri konu sem var þarna um borð í ferjunni ásamt manni sínum og sneri sér önuglynd við og virti grátandi barnið fyrir sér. Aðrir nærstaddir voru fályndir. Hver mínúta var lengi að líða þar sem maður velti fyrir sér hvort barnið hefði fengið slæmt höfuðhögg enda bómullartrefillinn sem ég hélt um höfuð hans orðinn blóðugur. Þegar ég leit snöggvast upp sá ég tvo unga menn í kringum tvítugt sem stóðu rétt hjá. Augsýnilega bandarískir, með bakpoka, derhúfur, í snjáðum gallabuxum og bómullarbolum. Annar þeirra virtist fylgjast grannt með okkur og það var samúð í svipnum. Allt í einu tók hann af sér bakpokann, fór úr bolnum sínum og rétti mér hann – til að setja utan um um höfuð barnsins í stað blóðugs trefilsins. Ég man að hann var með dökka liði í hárinu og svo svipfallegur – fannst mér á þeirri stundu svo hrærð sem ég varð við þetta einstaka tákn samkenndar. Minnug önuga svipsins á íslensku frúnni með burstaklippinguna og afskiptalausra farþega stendur þessi ungi maður, sem rétti mér bolinn sinn, mér enn fyrir hugskotssjónum sem táknmynd kærleikans – þess mikilvægasta í allri veröldinni. Ekki veit ég nafnið hans eða hvar hann er niðurkominn. En ég mun aldrei gleyma honum. Hann vinkaði glaðlega til okkar þegar við stigum frá borði í Malmö þar sem hann gekk í burtu ásamt félaga sínum ber að ofan með bakpokann sinn og derhúfuna. Þegar læknir hafði skoðað barnið gátum við farið heim – og allt var í lagi. Bolinn þvoði ég í fyrsta sinn daginn eftir og síðan hef ég örugglega þvegið hann hundrað sinnum – en nú ekki meir því hann þolir ekki fleiri þvotta. Hann er á góðum stað í fataskápnum mínum en árum saman svaf ég oft í honum ef ég þurfti að minna mig á mátt hins góða í heiminum
by Herdís Þorgeirsdóttir | 29.01.2022 | Fréttir
Fyrsta konan sem fékk titilinn stórmeistari í skák, Nona Gaprindashvili, hefur stefnt efnisveitunni Netflix fyrir meiðyrði og krefst 5 milljóna dala í miskabætur. Hún telur að hin vinsæla þáttaröð ,,The Queen’s Gambit” sé lítilsvirðandi fyrir hana sem ruddi brautina fyrir konur í skák og sýni fordóma í garð kvenna. Hún segir að söguþráðurinn af fyrsta kvenstórmeistaranum í þáttaröðinni sé fullur af meiðandi rangfærslum sem geri lítið úr afrekum hennar og sigrum í skákinni, frammi fyrir milljónum áhorfenda. Gaprindashvili er áttræð og býr í Tbilisi, höfuðborg Georgíu.
Netflix fór upphaflega fram á að meiðyrðamálinu yrði vísað frá dómi þar sem sjónvarpsserían sé skáldskapur og handritshöfundur njóti verndar tjáningarfrelsisákvæðis bandarísku stjórnarskrárinnar. Að sögn lögmanna Netflix reiddu framleiðendur þáttanna sig á tvo skáksérfræðinga við gerð þeirra og með skírskotun til Nonu Gaprindashvili hafi ætlunin verið að sýna henni heiður en ekki að lítillækka hana.
,,Skáldverk eru ekki undanþegin kröfum um miskabætur vegna meiðyrða þegar fyrirmyndir eru byggðar á raunverulegum persónum”
Dómarinn sem tók málið fyrir í Kaliforníu neitaði að verða við kröfu um frávísun frá dómi, sem þýðir að málið verður tekið fyrir efnislega. Dómarinn kvað kröfur Nonu Gaprindashvili ekki ósanngjarnar og sagði skáldverk ekki undanþegin kröfum um miskabætur vegna meiðyrða þegar fyrirmyndir væru byggðar á raunverulegum persónum.
Nona Gaprindashvili var fyrsta kona til að fá titilinn stórmeistari í skák. Hún stefndi efnisveitunni Netflix í september síðastliðnum og segir ranglega farið með framlag hennar í skákinni þar sem söguhetja þáttanna sé látin segja að hún hafi aldrei teflt við karlmenn og það sé þrungið af kynjafordómum og lítillækkandi fyrir stórmeistarann Nona Gaprindashvili sem hafði teflt við 59 karlkyns skákmeistara 1968, sem markar upphaf þeirrar sigurgöngu sem þáttaröðin tekur til.
Þáttaröðin „The Queen‘s Gambit“ vann til 11 Emmy verðlauna árið 2021 og byggir á bók Walter Tevis sem kom út 1983. Sagan segir frá afrekum Beth Harmon á skáksviðinu á sjöunda áratug síðustu aldar þegar Nona Gaprindashvili varð fyrst kvenna til að öðlast titilinn stórmeistari í skák.
by Herdís Þorgeirsdóttir | 27.01.2022 | Fréttir, Mannréttindi & pólitík
Samkvæmt fréttum hyggst Joe Biden forseti Bandaríkjanna skipa afrísk ameríska konu í hæstarétt nú þegar Stephen Bryer lætur af störfum um mitt þetta ár. Fyrsta tilnefning forsetans verður kona af afrísk-amerískum uppruna og þá fyrsta blökkukonan sem tekur sæti í réttinunum. Verði sú skipan að veruleika eru Demókratar engu að síður enn í minnihluta með þrjár konur á móti sex dómurum skipuðum af Repúblíkönum, þar af aðeins ein kona. Ekki er enn staðfest að Stephen Bryer muni láta af embætti en dómarar við hæstarétt Bandaríkjanna eru skipaðir ævilangt og hafa sumir gegnt störfum komnir hátt á níræðisaldur. Sá stórmerki dómari Oliver Wendell Holmes lét af störfum níræður, 1932. Sú sem þykir líklegust til að verða skipuð í stað Bryers dómara er Katanji Brown Jackson sem nú gegnir stöðu dómara við áfrýjunardómstólinn í Washington DC. Hún er menntuð á Harvard og var þá einnig ritstjóri Harvard Law Review.
Katanji Brown Jackson vakti athygli fyrir rökstuðning sinn 2019 fyrir úrskurði um að Trump forseti ætti að bera vitni í málinu varðandi meint afskipti Rússa af bandarískum kosningum. ,,Forsetar eru ekki kóngar. Þeir hafa ekki þegna sem ber að lúta þeim af lotningu og hverra örlögum þeir eiga heimtingu á að stjórna”.
Vill Biden bæta fyrir gamlar syndir?
Fram til þessa hafa aðeins tveir afrísk-amerískir dómarar setið í réttinum – báðir karlkyns, Thurgood Marshall frá 1967-1991 og arftaki hans Clarence Thomas sem er elsti dómarinn núna, 73 ára og varð frægur eða alræmdur þegar Anita Hill sakaði hann um kynferðislega áreitni löngu áður en byrjað var að taka mark á slíkum ásökunum. Það var einmitt Joe Biden þá öldungadeildarþingmaður, sem var í forsæti á sínum tíma fyrir nefnd öldungadeildar Bandaríkjaþings 1991 í vitnaleiðslum vegna ásakana Anitu Hill á Clarence Thomas sem þá hafði verið tilnefndur sem dómari við hæstarétt.
Panellinn sem sá um vitnaleiðslurnar í þinginu undir forsæti Bidens var eingöngu skipaður hvítum körlum og hefur Biden sætt gagrýni æ síðan fyrir það hvernig hann tók á málinu. Þingnefndin leyfði Clarence Thomas að bera vitnisburð á undan Anitu Hill þrátt fyrir að hafa áður gefið henni vilyrði um að hún mætti vitna fyrst. Þremur öðrum konum sem vildu vitna gegna dómaraefninu var ekki hleypt að.
Anita Hill er lögfræðingur (f. 1956). Hún starfaði sem lögfræðilegur ráðgjafi fyrir Clarence Thomas þegar hann var háttsettur á skrifstofu borgaralegra réttinda í menntamálaráðuneytinu. Þegar Clarence Thomas varð formaður stjórnskipaðrar nefndar um jöfn tækifæri á vinnumarkaði, sem sett var á laggirnar í kjölfar löggjafar um borgaraleg réttindi 1964, til að stemma stigu við mismunun á vinnustöðum, hélt Anita Hill áfram lögfræðilegur ráðgjafi hans.
Clarence Thomas hlaut skipun í réttinn þrátt fyrir ásakanir Anitu Hill en almenningur í Bandaríkjunum fylgdist grannt með vitnaleiðslunum sem vöktu athygli víða um heim. Í kjölfarið fjölgaði kærum um kynferðislega áreitni á vinnustöðum í Bandaríkjunum um helmng. Fleiri konur hlutu kosningu á þing árið eftir vitnaleiðslurnar, fjórar í öldungardeild og 24 í fulltrúadeild.
Í sjálfsævisögu sinni ,,Speaking Truth to Power” (Að segja sannleikann andspænis valdinu) gagnrýndi Anita Hill hvernig Joe Biden þá öldungadeildarþingmaður hafi staðið að vitnaleiðslunum þar eð hann hafi ekki efast um sakleysi Clarence Thomas og hafi með óviðeigandi hætt neytt hana til að fara út í ,,ógeðfelld” smáatriði um samskipti þeirra á vinnustað frammi fyrir þinginu og alþjóð.
Í kjölfar skipunar Clarence Thomas í hæstarétt sagði eiginkona hans í viðtali við People tímaritið að ásakanir Anitu Hill um kynferðislega áreitni hefðu verið af pólitískum toga og hún hefði líkast til verið ástfangin af Clarence Thomas en framkoma hennar hefði minnt á persónu úr kvikmyndinni Fatal Attraction sem ofsótti fyrrum elskhuga og fjölskyldu hans (ekki er vitað til þess að Anita Hill og Thomas hafi átt í ástarsambandi). Tæpum tveimur áratugum eftir vitnaleiðslurnar hafði Virginia Thomas samband við Anitu Hill þá prófessor við Brandeis háskólann í Boston og krafði hana um afsökunarbeiðni til mannsins síns.
Anita Hill olli straumhvörfum þegar hún sté fram í upphafi 10. áratugar síðustu aldar með ásakanir um kynferðsilega áreitni á hendur tilnefndum hæstaréttardóma. Slíkt krafðist mikils hugrekkis og hún var þá að synda gegn straumnum löngu áður en MeToo kom til sögunnar. Hún vildi ekki sætta sig við að vera á vinnustað þar karlar niðurlægðu konur í heyranda hljóði, töluðu opinskátt um brjóstastærðir kvenna og gerðu lítið úr þeim með einum eða öðrum hætti. Upptaka af vitnaleiðslum frá 1991 sýnist svo ekki verður um villst að körlunum sem yfirheyra Anitu Hill finnst lítið til málstaðs hennar koma. Einn þingmannanna spyr hana hvort hún sé full af heift í garð Thomas, gefandi til kynna að hann hafi hafnað henni en ekkert liggur fyrir um slíkt.
Joe Biden flýtur hins vegar með straumnum þegar hann hyggst skipa afrísk-ameríska konu í hæstarétt og í leiðinni ,,bæta fyrir” lélega frammistöðu í máli Anitu Hill fyrir rúmum þremur áratugum.
Anita Hill, Clarence Thomas og seinni eiginkona hans, Virgina Thomas sem krafði Hill um afsökunarbeiðni til mannsins síns 2010.
by Herdís Þorgeirsdóttir | 3.01.2022 | Mannréttindi & pólitík
Hæstiréttur Rússlands hefur fyrirskipað lokun mannréttindasamtakanna Memorial International en þauhafa verið starfrækt síðan 1992 (voru stofnuð fyrir hrun Sovétríkjanna). Markmið samtakanna er að fylgjst náið með og rannsaka pólitíska kúgunartilburði í landinu og styðja þá einstaklinga sem hafa orðið fyrir pólitískum ofsóknum. IM eru ein virtustu mannréttindasamtök Rússlands. Það var ríkissaksóknari sem gerði kröfu um að samtökunum yrði lokað á grundvelli laga um erlenda útsendara (foreign agents) og óæskilega starfssemi erlendra og alþjóðlegra mannréttindasamtaka í landinu.
Hér má sjá þau álit sem Feneyjanefndin hefur sent frá sér um þau lög sem hafa verið sett undanfarinn áratug í því skyni að þrengja að mannréttindasamtökum í Rússlandi.
by Herdís Þorgeirsdóttir | 20.12.2021 | Fréttir
“Y: The Last Man” (Herdís Stefánsdóttir)
2021 was a year when TV storytelling became invested in what the end of the world looks like. For this ten-part look at an Earth without men, Stefánsdóttir offers up a corresponding sound that doesn’t fit into a neat, natural box. Part of it has the guitar-driven sound the Wild West, a new frontier without rules. There’s a strain of droning dread, a threat simmering underneath the surface even before we see society collapsing. Stefánsdóttir, much like Craig Wedren and Anna Waronker use in their equally unsettling work on “Yellowjackets,” also incorporates some haunting vocals, deployed like the lingering whispers and echoes of the past. In this warped present, facing an unknown future, Stefánsdóttir doesn’t just rely on dissonance to add to the show’s urgency. Instead she uses the sense of decay within the “Y: The Last Man” premise and shapes it into a tribute of sorts to everything that these characters have lost in a transformed world.
