by Herdís Þorgeirsdóttir | 1.04.2020 | Fréttir
Karen Blixen eða Isak Dinesen (höfundarnafn) lýsti sögunni sinni, Gestaboð Babette, sem léttmeti miðað við önnur skrif sín. Líkt og Margaret Mitchell sem skrifaði eina þekktustu skáldsögu allra tíma – Gone With the Wind og ég fjallaði um í fyrsta pistlinum um eftirminnilegar kvikmyndir– eiga þessar konur það sammerkt að hafa gert lítið úr meistaraverkum sínum.
Sagan Gestaboð Babette birtist fyrst í blaði tileinkuðu húsmæðrum 1958. Þrjátíu árum síðar vann kvikmynd Gabriels Axels, sem byggð var á sögunn,i Óskarsverðalunin 1987.
Sagan segir frá hinni frönsku Babette sem flýr pólitískan óróa í Frakklandi í kjölfar fransk-prússneska stríðsins 1870. Íbúar Parísarborgar höfðu komið sinni eigin stjórn á laggirnar, svokallaðri Parísarkommúnunu (fjórða byltingin) vegna óánægju með vaxandi bil milli ríkra og fátækra. Babette finnur skjól í sjávarþorpi á vesturströnd Jótlands þar sem var strangur lúterskur söfnuður. Hún fær inni hjá prestdætrunum Martinu og Filippu. Faðir þeirra sem var látinn hafði stofnað söfnuðinn. Systurnar halda uppi starfinu í sókninni, lifa meinlætalífi og hafa gefið frá sér allar væntingar um lífsins lystisemdir. Dag einn birtist Babette á tröppunum hjá þeim með meðmælabréf frá frönskum manni sem eitt sinn dvaldi í þorpinu og þekkti Filippu en þar sagði að hún gæti eldað. Babette vinnur hjá þeim launalaust, sýður þorsk og býr til brauðsúpu. Vendipunktur í sögunni er þegar hún vinnur 10 þúsund franka í happadrætti og fær leyfi systranna til að halda veislu og matreiða ekta franskan málsverð í tilefni af 100 ára ártíð föður þeirra. Þorpsbúum er boðið til veislunnar og einn gestur kemur óvænt, hershöfðingi, en sá var vonbiðill annarrar systurinnar. Gestirnir hafa sammælst um það áður að segja ekki orð um mat eða drykk á meðan veislunni stendur. Loewenhielm hershöfðingi er bergnuminn yfir málsverðinum og segir hann minna sig á dýrinds máltíð sem hann fékk eitt sinn á hinu fína veitingahúsi Café Anglais í París. Að veislu lokinni segir Babette systrunum frá því að hún hafi áður verið yfirmatreiðslumeistari á Café Anglais og því notið þessa tækifæris sem listamaður að leggja sig alla fram að framreiða bestu máltíð lífs síns.
Þótt málsverðurinn leiki stórt hlutverk í myndinni er þemað dýpra og flóknara en matur, það er listin að gleðja aðra – og í því felst að gefa allt sem maður á.
Myndin er samfelldur óður til gleði og fegurðar – eins og sýning á röð af Skagen málverkum í tæpa tvo klukkutíma.
Nýlega lýsti Frans páfi því yfir að Gestaboð Babettu væri hans uppáhaldsbíómynd. Páfinn sagði að stærsta gleði lífsins væri að gleðja aðra, með því fengi maður smjörþefinn af himnaríki. Babette gladdi gestina í hinum strangtrúaða lúterska söfnuði því þeir umföðmuðu hana og þökkuðu henni með þeim orðum að hún ætti eftir að hrífa englana í himnaríki. Gleði Babette var eins og listamannsins sem sér fólk dást að nýafhjúpuðu verki. Máltíðin varð guðdómleg upplifun.
Ýmis atriði í sögunni benda til þess að Karen Blixen hafi sótt fyrirmynd í síðustu kvöldmáltíðina. Gestirnir eru tólf; veislan er haldin til minningar um stofnanda söfnuðarins og er haldin á sunnudegi í aðventu og vitnað er í sálm 85:10 í Biblíunni ,,. . . og vegsemdir munu búa í landi voru“.
Út frá feminískum sjónarhóli notar Babette féð sem henni áskotnaðist til að næra þorpið með dýrðlegum málsverði, listaverki sem lýsir hæfileikum hennar um leið og það þjónar þörfum annarra. Feminísk gildi birtast í matreiðslu og gjafmildi hinnar frönsku konu, sem trompar karlæg gildi norræns púrítanisma. Babette lætur verkin tala en hinir trúræknu púrítönsku gestir koma sér saman um það áður að ræða ekki réttina og drykkina sem Babette ber á borð á meðan máltíðinni stendur. Þetta er þröngsýnn varnarháttur gagnvart stórmennsku konunnar. Það að ræða ekki framlag kvenna, hvort sem er á fræðavettvangi, í listum eða almennt í samfélaginu, er mikilvægt feminískt ádeiluefni.
Það má lesa margt annað í söguna, þ.á m. að hún fjalli um stéttaátök þar sem systurnar notfæra sér aðstöðu Babette sem vinnur launalaust fyrir þær. Þann tíma sem hún dvaldi hjá þeim matreiddi hún ekki aðeins fábrotinn málsverð fyrir þær heldur einnig hina fátæku sem þær sáu aumur á. Systurnar vissu þó ekki að fyrrum yfirmatreiðslumeistarinn á Café Anglais beitti kunnáttu sinni í matreiðslu til að gera matinn sem fátæklingarnir fengu sérlega næringarríkan og bragðgóðan.
Hér í lokinn er matseðill úr gestaboði Babette:
Potage a la Tortue
Skjaldbökusúpa
Amantillado sherry
Blinis Demidotf
Pönnukökur, kavíar, sýrður rjómi
Veuve Cliquot kampavín
Cailles en Sarcophage
Lynghæna í búttudeigi, gæsalifur, trufflusveppasósa
Clos de Vougoet rauðvín
Endive Salad
Savarin au Rhum avec des figues et fruit glacée
Svampterta með rommi, fíkjum, sykurhúðuðum ávöxtum og kirsuberjum
Veuve Cliquot kampavín
Assiette de fruits et fromage
Ostar og ávextir
Sauternes / sætt hvítvín
by Herdís Þorgeirsdóttir | 1.04.2020 | Fréttir
Nú á tímum hinnar undarlegu kórónaveiru grípur fólk til ýmislegrar dægrastyttingar á samfélagsmiðlum. Þar var skorað á mig að skrifa um tíu kvikmyndir sem hefðu hreyft við mér með einhverjum hætti. Hér kemur sú fyrsta:
Ég vel kvikmyndir sem höfðu áhrif á mig þegar ég horfði á þær fyrst. Gone with the Wind (Á hverfanda hveli), ein þekktasta bíómynd sögunnar, er slík mynd (1939), byggð á sögu Margaret Mitchell úr þrælastríðinu, borgarastríðinu milli norður- og suðurríkja Bandaríkjanna 1861-65. Allt leggst á eitt að gera þessa mynd að sígildri stórmynd; litríkar senur, glæsilegir búgarðar, búningar og stórleikarnir Clark Gable sem glæsimennið Rhett Butler og Vivienne Leigh í einu flottasta kvenhlutverki kvikmyndanna sem Scarlett O´Hara. Fyrir mér sem unglingi varð hún femínísk fyrirmynd, sjálfstæð, full af eldmóði, hugrökk.
Scarlett finnst óeðlilegt að fá ekki að fara sínu fram; að þurfa að þykjast ekki hafa matarlyst af því að það sé kvenlegt að borða eins fugl, að þurfa að taka lítil skref þegar hana langi til að hlaupa, að þurfa að þykjast þreytt eftir einn dans þegar hún gæti dansað dögum saman. Henni leiðist að þurfa að hrósa körlum fyrir vitsmuni þeirra þegar þeir komist ekki með tærnar þar sem hún hafi hælana – svo að þeir verði öruggari með sig.
Scarlett er marglaga persóna, skarpgreind og sjálfstæð en líka hégómleg og einþykk. Sagt er að Mitchell hafi ætlað hinni mildu og kvenlegu Melanie að verða aðalhetjan í þessari sögu úr þrælastríðinu en Scarlett hafi tekið yfir. Fordekruð „southern belle“ á búgarðinum Töru en í lok auðmýkjandi ósigurs suðurríkjanna í þrælastríðinu – kemur að vendipunkti í sögunni þar sem reynir á karakter hennar og styrk til að lifa af. Hún hefur misst allt.; búgarðurinn glæsti næstum rústir, móðir hennar dáinn, faðir hennar elliær og hungrið sverfur að. Atlanta er brunnin til grunna. Í dramatískri senu steytir hún hnefann til himins og sver þess eið að láta aldrei slíkt yfir sig eða sína fjölskyldu ganga aftur. Hún vinnur baki brotnu og gengur í öll verk á búgarðinum með sigg í lófum. Hún er fyrirvinnan sem aðrir reiða sig á. Hún ver sig gegn ágangi norðurríkjahermanns sem líklega ætlar að nauðga henni. Skýtur hann í andlitið og drepur. Scarlett óttast ekki átök, hvorki við menn né aðstæður. Hún geldur fyrir það að vera á skjön við aðra, fellur ekki að viðmiðum hópsins en hún sættir sig líka við þá útskúfun.
Að þessu leyti er hún fullkomin andstaða við flestar kvenímyndir á hvíta tjaldinu frá þessum tíma. Stríðið breytti Scarlett úr sjálfselskri dekurrófu í áræðna konu sem ætlar að lifa af. Þegar stríðinu er lokið og margir eru bugaðir eru viðbrögð Scarlett að nú hljóti verðið á baðmull að rjúka upp. Hún gefst aldrei upp þótt hún klúðri ýmsu og geri mistök sem hún þó reynir oft að bæta fyrir. Scarlett fór ekki aðeins gegn hefðum samtímas með framtakssemi sinni og djörfum ákvörðunum heldur einnig út fyrir lagarammann þar sem konum var sniðinn mun þrengri stakkur. Eiginmenn höfðu agavald yfir konum sínum. Höfundurinn Mitchell hundsar þær reglur og lætur Scarlett fara sínu fram.
Þegar Rhett Butler hefur gefist upp á henni og róstusömu sambandi þeirra og hún reynir að tala hann til, segir hann hina frægu setningu ,,frankly my dear I don‘t give a damn“. Bob Dylan notar þennan þekktasta frasa kvikmyndanna í nýrri 17 mínútna ballöðu, „Murder Most Foul“ sem eina af táknmyndum síðustu aldar. Endir myndarinnar þar sem Rhett gengur út frá grátbólginni Scarlett með þeim orðum að honum sé „skítsama“ þótti ekki æskilegur Hollywood-endir þegar myndin var gerð. Scarlett heitir sjálfri sér að finna leið til að ná Rhett aftur til sín. Höfundurinn, Margaret Mitchell,l sagði síðar aðspurð að það væri allsendis óljóst hvort Rhett og Scarlett myndu ná saman aftur. Allt eins líklegt að Rhett hafi fundið viðráðanlegri týpu en Scarlett O‘Hara.
by Herdís Þorgeirsdóttir | 30.03.2020 | Fréttir
Hér má sjá grein um álit Feyjanefndar frá 2018 um mikilvægi þrígreiningar ríkisvaldsins og hlutverk fjölmiðla til að halda uppi lýðræðislegu samfélagi, réttarríki og sporna gegn spillingu. Sjá hér.
Hér er álitið sjálft sem Dr. Herdís Kjerulf Þorgeirsdóttir var einn af höfundum að. Feneyjanefnd er enn að vinna að málum í tengslum við Möltu.
by Herdís Þorgeirsdóttir | 9.03.2020 | Mannréttindi & pólitík
Hér má sjá grein sem ég skrifaði
grein fyrir European Law Review um bann við því að beita starfsmann órétti í starfi á grundvelli þess að hann hafi veitt upplýsingar í máli um kynbundna áreitni eða kynjamismunun eða kvartað undan slíku sbr. ákvæði þar að lútandi nr. 27 í núgildandi j
afnréttislögum nr. 10/2008.
by Herdís Þorgeirsdóttir | 4.03.2020 | Fréttir
Herdís Stefánsdóttir er tilnefnd til íslensku tónlistarverðlaunanna fyrir tónlist sína við kvikmyndina The Sun is Also a Star (myndin tekin á frumsýningu í Los Angeles sl vor) af Herdísi og manni hennar Dustin O’Halloran, sem er sjálfur þekkt tónskáld og tónlistarmaður. Hann var m.a. tilnefndur til Óskarsverðlauna 2016 fyrir tónlist við kvikmyndina Lion.
Plata ársins – Leikhús- og kvikmyndatónlist
Arnar Guðjónsson – France terres sauvages
Herdís Stefánsdóttir – The sun is also a star
Hildur Guðnadóttir – Chernobyl
Hildur Guðnadóttir – Joker
Tryggvi M. Baldvinsson og Einar Sv. Tryggvason – Flatey
