Kennsla í Georgíu á tíma þingkosninga

1.10.2012

Þingkosningar eru í Georgíu í dag. Ég kom heim í gær eftir að hafa verið í rúma viku að kenna mannréttindi við lagadeild Háskólans í Tbilisi, sem er ríkisháskóli og sá stærsti á Kákasussvæðinu. Við lagadeildina eru fimm þúsund nemendur. Deildarforsetinn, Irakli Burduli er sérfræðingur í félagarétti en hann stundaði doktorsnám í Salsburg í Austurríki. Kennslan fór fram á ensku og ég verð að segja að standardinn á nemendum er hár. Þau eru með góðan grunn í stjórnskipun eigin lands og hafa skilning á inntaki mannréttinda. Einn tími fór í  umræður um réttindi mótmælenda á grundvelli alþjóðlegara mannréttindaákvæða, þ.á m. fjölluðum við um Pussy Riot og þau voru hörð á því að rússnesk stjórnvöld hefðu með sakfellingu stúlknanna verið að berja niður pólitíska gagnrýni þótt þær hafi verið dæmdar fyrir óspektir á almannafæri. Enda hefði markmið þeirra ekki verið að ráðast að trúarbrögðum rétttrúnaðarkirkjunnar heldur að vekja athygli á pólitísku ástandi í Rússlandi. Eftir að Pútin var kjörin forseti í þriðja sinn í júní s.l. undirritaði hann ný lög um mótmæli á almannafæri með hertum viðurlögum þar sem hægt er að sekta fólk á grundvelli óskýrt orðaðra ákvæða um 300 þúsund rúblur (9300 bandaríkjadali).

Ég fann strax þegar ég kom til Tbilisi að það er óróleiki í loftinu; spenna vegna kosninganna en einnig ótti við hvað kann að taka við. Einingarflokkur Saakashvilis, forseta, sem hefur verið við völd síðan 2003, á í höggi við kosningabandalag undir forystu milljarðamæringsins Bidzina Ivanishvili. Sá síðarnefndi er talinn hafa náin tengsl við Pútin og sagður hafa auðgast á góðum viðskiptasamböndum og samningum við Rússa en fátt hrýs mönnum eins hugur við og að Rússar nái aftur tökum á Georgíu. Landið var hluti af Sovétríkjunum og í skugga þeirra allt til þess að þau hrundu.

Georgía er staðsett á landfræðilega mikilvægum krossgötum þar sem Evrópa og Asía mætast. Menningarsaga landsins er forn og einstök og Georgíubúar rómaðir fyrir gestrisni sína og matargerð. Íbúar eru um fjórar og hálf milljón og meirihlutinn kristinn. Rétttrúnaðarkirkjan stendur föstum og fornum rótum í landinu og maður sér unga töffara signa sig þegar þeir ganga fram hjá kirkjum. En þeir eru einnig umburðalyndir því í Tbilisi eru moskur og synagogur hlið við hlið.

Borgin er undurfögur, staðsett í náttúrulegu virki milli hárra fjalla enda verið bitbein Persa, Tyrkja og Rússa í aldanna rás. Rússar náðu yfirráðum í landinu á 19. öld og á Rustaveli breiðgötunni stendur höll Romanov fjölskyldunnar með stórum skrúðgarði. Þar eru glæsileg hótel, listasöfn og kirkjur; stór bygging í sovéskum stíl sem hýsir fræðasetur Marx, Engels og Lenins; rétttrúnaðarkirkjur, söng og leikhús en þarna sátu Leo Tolstoy og Alexander Pushkin ásamt fleiri þekktum einstaklingum sem heilluðust af Tbilisi. Við Rustaveli stendur einnig þinghúsið þar sem mótmælendur söfnuðust saman í apríl 1989 og kröfðust sjálfstæðis við fall Sovétríkjanna þegar brynvarðir skriðdrekar og rússneskir hermenn murkuðu lífið úr tuttugu ungmennum sem þar komu saman, þar af sautján  ungum stúlkum. Landið var innlimað í Sovétríkin eftir byltingu bolsévika og hlaut sjálfstæði aftur 1991. Við tóku erfið ár og laganemar sem fóru með mér í skoðunarferð sögðu mér að þeir hefðu hreinlega soltið sem börn vegna ástandsins í landinu á tímabili; enginn matur, ekkert rafmagn og fólk beið í biðröð heilan dag eftir brauðhleif. Þetta var árið 2000.

Enn er Georgía bitbein stórvelda en bæði Rússar og Bandaríkjamenn telja sig eiga mikilla hagsmuna að gæta þar. Samband Georgíu við Rússa hangir á bláþræði eftir að þeir síðarnefndu studdu aðskilnaðarhreyfignar í Abkhazia og suður Ossetíu. Hagsmunir Bandaríkjamanna liggja meðal annars í fjárfestingum í olíuleiðslum frá Azerbaijan í gegnum Georgíu til Tyrklands. Herinn í Georgíu hefur notið stuðnings frá Bandaríkjamönnum og hefur það verið áhyggjuefni í Kreml þar sem Georgía vill bæði vera í NATO og Evrópusambandinu.

Eftir hrun Sovétríkjanna 1991 var Zivad Gamsahurdia kjörinn forseti en fljótlega vikið frá völdum af stjórnarandstöðunni sem kom fyrrum utanríkisráðherra Sovétríkjanna Eduard Shevardnadze. Í ellefu ára stjórnartíð hans voru kjör almennings mjög bágborgin, glæpatíðni há og mikil spilling. Í fjöldauppreisn 2003 í kjölfar þingkosninga (Rósabyltingarinnar) var honum vikið frá völdum.

Á meðan Georgía var hluti af Sovétríkjunum var landið nokkuð vel sett vegna aðgangs að ódýrri orku. Í kjölfar sjálfstæðis hertu Rússar skrúfurnar og lokuðu fyrir aðgang Georgíu að orkunni. Rússarnir hafa einnig lokað á önnur viðskipti við landið og efnahagur þess hefur því sem næst hrunið. Georgía var alfarið háð Rússum um gasbirgðir en rússneska fyrirtækið Gazprom hefur margfaldað söluverðið á gasi til þeirra.

Ég hitti Mikhael Saakashvili á þingi um stjórnskipunarrétt í boði stjórnlagadómstólsins í Georgíu fyrir rúmu ári. Hann er lögfræðimenntaður með framhaldsmenntun í alþjóðalögum frá Columbiaháskólanum í New York og sá frambjóðandi sem nýtur velvildar vegna baráttu gegn ítökum Rússa í landinu. Hann er talinn hafa staðið sig vel í baráttunni gegn glæpum (Burduli deildarforseti lagadeildarinnar segir mér að „zero tolerance“ – stefnan – ekkert umburðalyndi hafi ráðið því), jafnvel spillingu þótt stjórnmálastétt landsins og embættismenn séu taldir ónæmir fyrir kjörum almennings og á þeim stað í tilverunni að þurfa „skrifaðar siðareglur“ til að þekkja mun á réttu og röngu, nokkuð sem Íslendingar kannast við. En Mikhael Saakashviili þykir líka í forsetatíð sinni hafa fyllst valdhroka en hann lét reisa forsetahöll í hlíðum Tbilisi 2010 sem blasir við upplýst og glæsileg, stærri en Hvíta Húsið í Washington.

Þingkosningarnar í dag eru prófsteinn á framtíð Saakashvilis. Stjórnarandstaðan styður auðkýfinginn Bidzina Ivanishvili. Hann er ríkasti maður Georgíu og flokkur hans lofar íbúum landsins bjartri framtíð. Saakashvili segir hann muni koma Georgíu undir rússnesk yfirráð á nýjan leik.

Þegar ég hóf kennslu við lagadeildina í Tbilisi höfðu myndböndin um pyntingar á ungum föngum (börnum undir lögaldri) í fangelsi lekið út. Stúdentar mótmæltu pyntingunum og tengdu þær núverandi stjórnvöldum. Í eitt skipti komu öryggisverðir inn í kennslustofu og báðu mig að gera hlé á kennslu vegna uppþota á háskólalóðinni. Ivanashvili hefur gert sér mat úr myndböndunum og segir pyntingar á ungu föngunum sýna hve stjórn Saakashvili hirði lítt um mannréttindi. Aðrir segja myndböndunum hafa verið lekið gagngert viku fyrir kosningar til að koma höggi á Saakashvili.

Á laugardaginn tók ég mynd af gler- og stálhöll Ivanishvilis, sem er eins og út úr James Bond mynd með þyrlupalli og gnæfir yfir borgina í fjallshlíð. Almenningur heldur að hann muni nota auð sinn til að láta drauminn um bjarta framtíð Georgíu verða að veruleika. Ivanishvili auðgaðist í Rússlandi á tíunda áratug síðustu aldar en auður hans er metinn á 5.5 milljarða bandaríkjadala eða um helming fjárhags alls landsins. Í listaverkasafni hans má finna verk eftir Picasso og fleiri stórmenni listasögunnar. Meðal mánðarlaun í landinu eru um 200 dollarar.

Ég varð vör við raunverulegan ótta margs hugsandi fólks sem ég talaði við á meðan ég var í Tbilisi. Aðstæður þessa fólks eru allt aðrar en okkar. Það sem sameinar okkur hins vegar er að baráttan fyrir lýðræði og mannréttindum krefst stöðugrar árvekni og að valdapot af því tagi sem er að eiga sér stað í Georgíu – það er að auðkýfingur sem  hefur að öllum líkindum auðgast óeðlilega á viðskiptum í Rússlandi og er í nánu sambandi við pólitísk öfl þar  er ekki ávísun á bjarta framtíð.